Historie

“Als dit lukt wordt niet alleen een dienst bewezen aan Noord-Holland en de tbc-lijders in Nederland, maar aan de tbc-bestrijding in de hele wereld.”

Jan van ZutphenEén van de meest kleurrijke boegbeelden van de ANDB

Het Koperen Stelen Fonds

De besmettelijke ziekte tuberculose, die met slechte werkomstandigheden in verband werd gebracht, greep om zich heen. Als een arbeider tuberculose kreeg, betekende dat een sociale en economische tragedie voor het gezin en de maatschappij.

Een inkomstenbron om de aan tbc-lijdende arbeiders te helpen vormde de verkoop van de koperen stelen, een afvalproduct in de diamantindustrie. In 1905 werd de Stichting Diamantbewerkers Koperen Stelen Fonds (KSF) “Nieuwe Levenskracht” hiervoor opgericht.

“Ome Jan” van Zutphen werd de drijvende kracht achter de oprichting van Zonnestraal. Het KSF kocht in 1919 een landgoed van 116 hectaren aan in Hilversum voor de stichting van een zelfvoorzienende arbeids- en nazorgkolonie voor tbc-patiënten. De Vereniging Zonnestraal kreeg van het KSF het gebied in eeuwigdurend bruikleen om de arbeids- en nazorgkolonie Zonnestraal te stichten. Vanuit dit fonds werd de ontwikkeling van Zonnestraal bekostigd.

Manifest van solidariteit en hoop

In 1894 werd in Amsterdam de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond, de ANDB, opgericht met als doel een gemeenschappelijke zorg en arbeidsvoorwaarden voor de arbeiders in de diamantindustrie. Henri Polak (1868-1943) nam als vakbondsleider het initiatief tot oprichting. De ANDB was een van de eerste vakverenigingen die zocht naar nieuwe manieren om de arbeids- en levensomstandigheden van de arbeiders te verbeteren.

Naast de verbetering van de arbeidsvoorwaarden was de gezondheid een belangrijk aandachtspunt. De combinatie van arbeidstherapie en medische behandeling vormde het recept om de arbeiders zo veel mogelijk te laten herstellen, liefst 100%, zodat ze konden terugkeren naar huis en een volwaardig participant van de samenleving konden zijn en daaraan bijdragen. De genezing binnen het complex werd aangevuld met verdere genezing en voorbereiding op de terugkeer naar de maatschappij met bezigheden in het omringende landschap. Door arbeid als medicijn kon men herstel van gezondheid en werkkracht vinden. Zonnestraal nam patiënten op ongeacht hun afkomst en politieke- of religieuze overtuiging en uit heel Nederland. De plannen voor arbeids- en nazorgkolonie Zonnestraal kunnen worden gezien als een gebouwd manifest voor maatschappelijke solidariteit en collectieve hoop.

Jan van Zutphen

Eén van de meest kleurrijke boegbeelden van de ANDB was Jan van Zutphen (1863-1958). Hij was de drijvende kracht achter de verwerkelijking van dit ideeëngoed in het complex Zonnestraal en zette zich ervoor in om inkomsten te verkrijgen om zo tbc-lijdende diamantbewerkers te verzorgen en te genezen.

In een vertelling van een bezoek aan Zonnestraal in 1932 schrijft de journalist-bezoeker: “In de verte heeft dit gebouw veel weg van een groote dreadnought; en dat is het ook eigenlijk, zegt Jan van Zutphen, doch in dien zin, dat het dient om slag te leveren tegen den zoo gevaarlijken volksvijand, de tuberculose, om dezen zoo ver mogelijk terug te dringen.”

Jan van Zutphen richtte het Koperen Stelen Fonds op, dat werd gevuld door inkomsten uit verkoop van de koperen stelen, een afvalproduct van de diamantindustrie. De combinatie van arbeidstherapie en medische behandeling vormde het recept voor de voorbereiding op een volwaardige terugkeer in de maatschappij.

Jan van Zutphen

Eén van de meest kleurrijke boegbeelden van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond vertelt in de video hiernaast over zijn levenswerk ter gelegenheid van zijn 90ste verjaardag.

Sanatorium De Mick in Brasschaat in 1953. (Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis)
Zonnestraal werving
Zonnestraal vanuit het bos