Zonnestraal: sanatorium voor iedereen

Zonnestraal bestaat dit jaar 90 jaar. Al vanaf de bouwtijd in de periode 1928-1931 was Zonnestraal bekend vanwege de prachtige moderne architectuur en vooruitstrevende medische aanpak. Maar het was geenszins het eerste Nederlandse sanatorium voor tuberculosepatiënten. In het Zwitserse bergdorp Davos, de tbc-hoofdstad van Europa, werd in 1897 het eerste Nederlandse sanatorium opgericht. In Nederland werd in Heiloo het eerste echte sanatorium geopend in 1898. Dertig jaar later werd in Zonnestraal alle opgedane kennis om tbc te bestrijden samengebracht, en het experiment niet geschuwd. 120 jaar later blijkt Zonnestraal op wereldschaal een uniek monument van de bestrijding van de ziekte die nog steeds wereldwijd vele slachtoffers eist.

Vanaf het midden van de 19e eeuw werden er speciale instellingen, sanatoria, opgericht voor mensen die aan de wijdverspreide longziekte tuberculose leden. Deze sanatoria in Groot-Brittannië, Duitsland en Zwitserland waren voornamelijk voor de rijkere bovenlaag en werden daarom ook wel kuuroorden of herstellingsoorden genoemd om te verbloemen dat men kuurde vanwege tbc. Er werd vooral aandacht besteed aan de geneesmiddelen frisse lucht en zonlicht en goed voedsel.

Eén van de eerste ‘volkssanatoria voor minvermogende longlijders’ voor 300 patiënten kwam in het Zwitserse Davos te staan. De frisse berglucht van Davos was goed voor het herstel. De arbeiders woonden in miserabele omstandigheden in de steden, met veel vocht, weinig licht en frisse lucht en vrijwel geen groen. Het was voor een arbeider welhaast onmogelijk om langere tijd te mogen herstellen in een natuurlijke en schone omgeving.

Dat het eerste volkssanatorium in Davos Nederlands was heeft alles te maken met de ondernemer Willem-Jan Holsboer die in 1867 met zijn Engelse vrouw naar Davos afreisde om haar te laten herstellen van een longziekte. Ze logeerden bij de arts A. Spengler. Desondanks overleed Holsboers vrouw. Samen met Spengler richtte Holsboer zich daarna op het ontwikkelen van sanatoria in Davos, waarvoor hij zelfs een spoorlijn liet aanleggen om zoveel mogelijk mensen te kunnen ontvangen.

In Nederland werd het eerste sanatorium voor minvermogenden geopend in 1898 in Heiloo. De meeste sanatoria in Nederland waren verzuild (meestal protestants of katholiek). Zonnestraal stond open voor alle gezindten. De sanatoria waren nog vrij gesloten met aangebouwde of losstaande terrassen. De moderne architectuur moest nog tot ontwikkeling komen, de aangewezen vorm om maximaal licht, lucht en ruimte toe te laten in het gebouw. Zonnestraal is daarvan het ultieme voorbeeld.